Stress – wat is dat eigenlijk precies?

"Ik heb stress“

– een uitspraak die vele mensen vaak in hun dagelijks leven gebruiken. Stress te ervaren nemen de meeste mensen weliswaar als negatief waar, maar voor velen is de toestand al normaal geworden.

Daarbij is stress primair en in de oorspronkelijke zin een zeer gezonde reactie van je lichaam. De stress verhoogt de lichamelijke en mentale prestatiebereidheid en beschermt ons tegen gevaren.

Hierdoor kunnen we uitdagingen en gevaarlijke situaties beter aan en we ontwikkelen ons verder. Met name bij sport of andere hoge belastingen bijv. bij je werk is een kortdurende stressreactie van beslissende betekenis, om optimaal aan de uitdagende eisen te kunnen voldoen. Maar stress kan ook bedreigend voor ons worden en kan ons ziek maken. Wanneer dat zo is en hoe je gezond blijft zie je hier.

01. Stress – een oerinstinct dat het overleven verzekerd

De stressreactie is een heel oud en snel evolutionair mechanisme, dat ons in de oertijd verzekerd heeft van het lichamelijk overleven en dat tot op heden in de hersenstam actief is. Hierbij worden in stresssituaties in milliseconden complexe processen in ons gehele systeem geactiveerd en in een alarmtoestand gezet om te vechten, te vluchten of te bevriezen. Deze reacties worden niet alleen gestuurd via het vegetatieve zenuwstelsel, maar ook via hormonen zoals adrenaline, noradrenaline, cortisol, etc. Dit veroorzaakt reflexachtige veranderingen in ons lichaam, die gepaard gaan met pols-bloeddrukverhoging, verhoging van de ademfrequentie, hogere spiertonus, mobilisering van de energiereserves en vermindering van de pijngevoeligheid. Dit alles diende er toen toe tegen de mammoeten te vechten, voor de vijand te vluchten of te bevriezen.

Kortdurend is dit een zeer intelligente, maar ook energievretende strategie, die in het optimale geval het overleven door onze verhoogde prestatiebereidheid (Readiness) garandeert.

In korte, in de tijd begrensde fases is dat voor de mens geen probleem, als er vervolgens herstel plaatsvindt.

02. Waarom we stress nodig hebben

Het is de bedoeling om ons gehele systeem in balans te brengen, dus een goede maat te vinden tussen belasting en ontlasting. Dit geldt zowel voor onze psyche als voor ons lichaam, omdat deze beide systemen elkaar onderling beinvloeden.

Voor ons geldt hetzelfde als voor topsporters: "Wie veel traint, moet ook veel regenereren“! Stress mag er zijn, maar wel graag met daaropvolgend herstel. Prestatieverhoging vindt in de sport plaats door een gerichte optimale prikkeling, waardoor er in de herstelfase aanpassingsprocessen optreden en het supercompensatie-effect zijn intrede doet. Dat betekent dat we ons vervolgens op een hoger prestatieniveau bevinden. Als we de regeneratie verwaarlozen, dan komen er geen betere prestaties en in het ergste geval gaan de prestaties achteruit. Ons lichaam streeft dus naar een kringloop van belasting en ontlasting.

Ook ons vegetatieve zenuwstelsel is zo opgebouwd: Het bestaat uit twee grote delen, de sympathicus en de parasympathicus of ook het sympathische en parasympatische zenuwstelsel. De sympathicus bereidt onze systemen bij hevige prikkels voor op stress-noodgevalreacties (vecht-vlucht) en activeert diverse processen voor verhoogde prestaties.

De parasympathicus is in het algemeen verantwoordelijk voor ons herstel en ons welbevinden en activeert regeneratieprocessen. Een gezonde stress-regeling, dus een goede balans tussen sympathicus en parasympathicus, behoudt onze gezondheid.

03. Wat gebeurt er bij stress in het lichaam?

De overlevingsmodus “stress" heeft zijn prijs, als deze lang aanhoudt en er weinig of geen regeneratie plaatsvindt: het immuunsysteem wordt geremd, de spijsvertering en de regeneratie-reparatieprocessen worden gepauzeerd en rust en slaap komen niet aan de orde.

Complexe strategische denkprocessen en gepland handelen, waarmee bepaalde hersenstucturen (prefrontale cortex) geassocieerd zijn, zijn nog maar minimaal beschikbaar. We zijn "reflexmatig“ onderweg. Hierbij treedt een afname op van vermogens zoals denkvermogen, concentratie, belangstelling, besluitvorming, creativiteit, communicatie, empathie, etc.. Deze vermogens zijn echter in onze huidige (werk-)wereld van zeer grote en beslissende betekenis.

Tegenwoordig vechten we normaal gesproken niet meer om overleven, maar de evolutionaire mechanismen lopen, afhankelijk van onze ervaringen, belevenissen en competenties toch door. Langdurige intensieve stress beperkt op korte of lange termijn in de meeste gevallen ons mentale en lichamelijke prestatievermogen.

De permanente continubelasting (overlevingsmodus) veroorzaakt dysfunctionele aanpassingsprocessen en structuurveranderingen in ons lichaam en onze hersenen, en brengen ons op de middellange tot lange termijn schade toe. In het ergste geval ontstaan er klachten zoals pijn en storingen van het welbevinden of een manifeste aandoening zoals burnout, hoge bloeddruk etc. Onze systemen dwingen ons op hun eigen manier tot een pauze of tot een verandering.

04. Welke symptomen heeft stress?

Stress uit zich bij mensen op diverse niveaus omdat wij een bio-psychosociaal systeem zijn. Ons lichaam, onze psyche en onze omgeving, beroepsmatig of prive, zijn in een permanente afwisseling en beinvloeden elkaar onderling zowel in positieve als negatieve zin.

Stresssymptomen kunnen hierbij zijn:

• hoofdpijn
• Bloedsomloopproblemen
• hartkloppingen
• verhoogde ademfrequentie
• musculair-fasciale spanningen
• Maagpijn
• spijsverteringsklachten
• slaapstoornissen
• duizeligheid
• nervositeit
• overgevoeligheid
• gevoelens van hulpeloosheid en overbelasting
• pessimisme
• depressief gevoel
• concentratieproblemen
• Vergeetachtigheid
• innerlijke onrust
• geen empathie
• conflicten in de sociale omgeving
• Verminderde prestaties

05. Welke oorzaken heeft stress?

Stressfactoren kunnen worden onderverdeeld in inwendige en uitwendige stressoren, die stress kunnen veroorzaken en waardoor bij de mens aanpassingsreacties optreden. Het organisme interpreteert de inwerkende prikkels en beoordeelt deze als uitdaging of als gevaar, dus ofwel positief of negatief. Voorbeelden voor stressoren staan in het onderstaande.

06. Wanneer stress een probleem wordt

Hoe sterker de inwendige en uitwendige stressoren zijn, des te meer gevaar lopen we in de loop van de tijd ziek te worden. Als dit over een langere periode aanhoudt, en er dus continustress ontstaat, dan reageert het organisme. Ons systeem wil ons beschermen, omdat het energietekort te groot is en een "bevries-reflex“ ontstaat, die via een speciaal deel van de parasympathicus wordt ingeleid. Hierdoor moeten onze resterende hulpbronnen worden beschermd en moet "doorgaan" worden voorkomen.

07. Hoe je stress kunt afbouwen

Het basisdoel om uit de stressval te komen, is grof gezegd "afbouwen van adrenaline“. Na de prikkel waaraan je was blootgesteld, ongeacht of in de sport of werk was, moet je ook voor herstel zorgen.

Dat lukt door:

• matige beweging
• voldoende slaap
• strategisch pauzes nemen
• gebruik van regeneratiemaatregelen en tools bijv. Fasciaproducten
• leren van ademtechnieken
• integratie van aandacht- en ontspanningstechnieken
• Power Nap
• meditatie
• frequentiegemoduleerde muziek